در حال حاضر بیشتر از هر زمان دیگری به قوه تخیل نیاز داریم

قطعا همه ما با اصطلاح «مدیریت بحران» آشنا هستیم. یک اتفاق غیرمنتظره و پیش‌بینی‌نشده اتفاق می‌افتد و اولین واکنش ما این است که از خودمان در برابر آن محافظت کنیم. بحران یک دشمن غیرقابل پیش‌بینی است که باعث می‌شود شرایط عادی زندگی از بین برود. گاهی اوقات ممکن است ما نتوانیم به شرایط عادی پیش از بحران برگردیم. پاندمی‌ها، جنگ و دیگر بحران‌های اجتماعی باعث ایجاد نیازها، رفتارها و رویکردهای متفاوتی می‌شوند که باید قادر به مدیریت آنها باشیم. ما معتقدیم قوه تخیل (توانایی به وجود آوردن، استنتاج کردن و استفاده کردن از ایده‌هایی که درون ذهن ایجاد می‌شود و قبلا وجود نداشته‌اند) یکی از ابزارهای قدرتمند برای ایجاد فرصت‌های جدید و یافتن مسیرهایی جدید برای رشد و ترقی است.

قوه تخیل یکی از چیزهایی است که هنگام تحت فشار گرفتن به میزان زیادی تضعیف می‌شود. مشاهده شده است که در مواقع بحران و رکود اقتصادی تنها 14 درصد از شرکت‌ها قادر هستند عملکرد مناسب و برتری نسبت به رقبایشان داشته باشند، زیرا این شرکت‌ها در چنین شرایطی روی زمینه‌های در حال رشد جدیدی سرمایه‌گذاری می‌کنند. برای مثال، اپل اولین آیپد خود را در سال 2001 عرضه کرد در همان سال اقتصاد آمریکا با رکود شدیدی مواجه شد و در همان سال اپل با ضرر 33 درصدی مواجه شد. با این ‌وجود؛ اپل مشاهده کرد که انتشار آیپد می‌تواند به رشد سرمایه آنها کمک کند. اپل بودجه بخش تحقیق و توسعه خود را افزایش داد و با انتشار آیتونز استور و آیپدهای جدید در سال 2003 و 2004 به سود بسیار هنگفتی دست ‌پیدا کرد.

ویروس کووید 19: بحران جهانی

با استفاده از قوه تخیل و با عملی کردن ایده‌ها می‌توانیم پیشرفت‌های چشمگیری داشته باشیم. برای این منظور ما باید در هر برهه‌ای از زمان یک استراتژی ویژه را به کار بگیریم. برای مثال در جریان شیوع ویروس کووید 19 شاهد اقدامات زیر خواهیم بود:

• روی انجام یک واکنش دفاعی سریع تاکید زیادی وجود دارد.
• پس از مدتی روی انجام اقداماتی که مانع از ایجاد بحران اقتصادی ناشی از شیوع ویروس می‌شود، تمرکز به وجود می‌آید.
• پس از اینکه این بحران فروکش کرد توجه‌ها به سمت عادی‌سازی شرایط سوق داده می‌شود.
• پس از گذشت مدت زمانی، شرایط به حالت عادی‌تری برمی‌گردد و سازمان‌ها به دنبال ایجاد محصولات خلاقانه خواهند بود.

ما اخیرا بیش از 250 شرکت بین‌المللی را مورد بررسی قرار داده‌ایم تا متوجه شویم که آنها چگونه با ویروس کووید 19 مواجهه کرده‌اند. ما متوجه ‌شدیم که اغلب شرکت‌ها توانسته‌اند به خوبی با این بحران مواجهه کنند و سود خوبی به دست بیاورند و تنها تعداد کمی از آنها هنوز درگیر انتخاب یک استراتژی مناسب برای مواجهه با این ویروس هستند.

اما شرکت‌ها چگونه می‌توانند با استفاده از قوه تخیل از آسیب ‌دیدن در شرایط بحران جلوگیری کنند؟

با توجه به تحقیقات جدیدی که در زمینه نحوه افزایش ظرفیت و توانایی سازمان‌ها برای استفاده از قوه تخیل انجام شده است، چند نکته مهم و ضروری برای تقویت قوه تخیل وجود دارد که ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.

برای واکنش نشان دادن زمان بگذارید

ایجاد بحران باعث به وجود آمدن فشار بسیار زیادی روی رهبران و مدیران شرکت‌ها می‌شود و ممکن است باعث این شود که در زمان مناسب به این بحران واکنش نشان داده نشود. ما برای اینکه بتوانیم درک خوبی از شرایط داشته باشیم و حوادث آینده را پیش‌بینی کنیم باید به‌ صورت جامع و همه جانبه به شرایط موجود نگاه کنیم.

در اغلب مواقع ما در مواجهه با مشکلات و فشارهای ناشی از بحران از سیستم و روش «مبارزه – فرار» استفاده می‌کنیم که معمولا برای فرار از مشکل استفاده از این روش توصیه می‌شود. راهکار دیگری که وجود دارد، روش «صبر کردن – هضم کردن» است. این سیستم باعث می‌شود تا ما در زمان آرام شدن هم به صورت ذهنی و هم به صورت جسمی قادر به مدیریت شرایط باشیم. این مثال را در نظر بگیرید که می‌خواهید شکار کنید برای همین منظور شکار را دنبال می‌کنید و او را تا لانه‌اش تعقیب کرده و سپس به منزل برمی‌گردید و برای شکار راحت‌تر در روزهای بعدی برنامه‌ریزی می‌کنید. این سیستم نیز دقیقا به همین شکل است.

ما در شرایطی که در کار خود با بحران مواجه می‌شویم باید با یک ریتم مناسب به شرایط موجود واکنش نشان بدهیم. برای اینکه از سیستم مبارزه-فرار فاصله بگیرید و با بحران به شیوه مناسب برخورد کنید می‌توانید نکات زیر را مد نظر داشته باشید:

• چند نفس عمیق و بلند بکشید
• مدت زمانی را صرف هضم و درک کردن شرایط بکنید
• به موسیقی گوش دهید یا آواز بخوانید
• تلفن همراه خود را در خانه بگذارید و پیاده‌روی کنید

بیشتر بخوانید: نحوه کنترل واکنش نسبت به پیامدهای منفی و جلوگیری از آسیب پذیری

سوالات مناسبی را مطرح کنید

در زمان بحران معمولا نمی‌توانیم فورا به پاسخ سوالاتمان دست پیدا کنیم بنابراین مهم است که در زمان مناسب سوال مناسبی را طرح کنیم. یکی از رایج‌ترین سوالاتی که در زمان بحران ممکن است برای فرد به وجود بیاید این است که: چه اتفاقی برای ما خواهد افتاد؟ باید بدانیم که تنها در صورتی می‌توانیم در این شرایط به خودمان منفعت برسانیم که سوالات درستی مطرح کنیم مثل این سوال: چگونه می‌توانیم یک شرایط جدید برای خود به وجود آوریم؟

برای اینکه بتوانیم فرد خلاقی باشیم باید این توانایی را داشته باشیم که سوالاتی را مطرح کنیم که باعث ایجاد ایده‌ها و رویکردهای جدیدی در ذهن ما شود. به عنوان مثال، برخی از سوالات که در زمان شیوع ویروس کرونا می‌تواند مفید واقع شود به شرح زیر است:

• کدام نیازها یا محصولات از اهمیت بیشتری برخوردار هستند؟
• برای کدام یک از خواسته‌ها و نیازهای مشتری نمی‌توانیم در حال حاضر راه حلی پیشنهاد بدهیم؟
• ما چه کارهایی برای مشتری خود انجام نداده‌ایم؟
• اگر ما بخواهیم در این شرایط از ابتدا شروع به کار کنیم، چه نوع محصولی را تولید خواهیم‌ کرد؟
• چرا مشتریان وفادار ما همچنان در این شرایط با ما همکاری دارند؟

سرزنده و بانشاط باشید

در زمان بحران باید واکنشی هدفمند و جدی داشته باشید. اما اگر دچار استرس شوید، ممکن است نتوانید از ظرفیت‌ها و توانایی‌های خود به ‌خوبی استفاده کنید و در نتیجه ممکن است نسبت به اهدافی که دنبال می‌کنید دچار گمراهی و فراموشی شوید. از لحاظ بیولوژیکی بازی کردن و بانشاط بودن باعث تسریع فرایند یادگیری می‌شود. برای مثال حیوانات در خردسالی ادای مبارزه کردن را در قالب بازی کردن در می‌آورند که این عمل باعث می‌شود تا آنها در بزرگسالی به راحتی آماده مبارزات واقعی بشوند.

در موقعیت‌هایی که تغییرات سریع و غیر قابل پیش‌بینی رخ داده است، بازی کردن و بانشاط بودن یک نکته ضروری است. این کار باعث می‌شود تا میزان استرس در ما بسیار کاهش یابد (در حالی که بسیاری از ما عادت داریم از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب فقط کار کنیم). بازی کردن می‌تواند به ما کمک کند تا بین ایده‌های مختلفی که در ذهن خود می‌پرورانیم یک ارتباط منطقی پیدا کنیم و به این طریق میزان خلاقیت خود را افزایش دهیم.

مطابق سخنان یورگن ویگ کاندستورپ که مدیر گروه شرکت LEGO است: خلاقیت یعنی ترکیب دانسته‌های فعلی و ایجاد یک ترکیب جدید و مفید. همانند بازی کردن با لگو و ایجاد شکل‌های خلاقانه شما در دیگر زمینه‌ها نیز می‌توانید از خود خلاقیت به خرج دهید (مثل استفاده از موتور جستجوی گوگل).

گاهی اوقات ممکن است از بازی کردن نتوانید به نتیجه مطلوبی دست پیدا کنید، اما باید بدانید که بازی کردن حداقل به شما توانایی تخیل و تجسم کردن را می‌دهد که برای یافتن راه‌های جدید از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند.

بیشتر بخوانید: سه تفکر که به من امید، دیدگاه مثبت، آرامش و توانایی می‌بخشند

ایجاد یک سیستم برای به اشتراک‌گذاری ایده‌ها

یک نفر، در جایی از سازمان شما ممکن است با توجه به شرایط موجود مجبور به امتحان کردن شیوه‌های جدید شده باشد. با جمع‌آوری ایده‌های خلاقانه می‌توانید یک ایده جدید به وجود بیاورید.

تخیل فقط محدود به یک شخص نیست و همه می‌توانند تخیلاتی داشته باشند. ایده‌های مختلفی در ذهن‌های مختلفی ممکن است شکل بگیرد. سازمان‌ها باید این توانایی را داشته باشند که این تصورات و تخیلات را به راحتی جمع‌آوری کنند. نکته کلیدی این است که باید اجازه داده شود تا این تخیلات با دیگران نیز به اشتراک گذارده: فرم‌هایی را به وجود بیاورید تا افراد بتوانند ایده‌های خود را به راحتی در آنجا ثبت کنند و تا آنجا که می‌توانید به آسان بودن این کار کمک کنید (مثلا حذف سلسله مراتب، نیاز به اجازه داشتن یا بهانه‌های اقتصادی).

در مقابل با اتخاذ یک رویکرد غیر ارتباطی بین اعضای سازمان و یا زدن برچسب «غیرقابل درک بودن» روی ایده‌های مختلف می‌توان قدرت تخیل و خلاقیت را از سازمان گرفت. ممکن است با بیان «غیرعملی بودن» یا «غیرقابل ‌باور بودن» بسیاری از ایده‌ها را بدون بررسی اولیه رد کرد. البته باید بیان کنیم که در اغلب مواقع تشخیص یک ایده خوب و سزاوار از یک ایده ناکارآمد بسیار دشوار است. اما به‌ صورت کلی باید با دید مثبت به ایده‌های جدید نگاه کرد و از اعمال محدودیت‌های سختگیرانه حتی‌الامکان پرهیز شود.

تمامی موسسه‌ها دارای افرادی به ‌عنوان پایه‌گذار و سازنده هستند. موسسه‌های موفق موسساتی هستند که از یک روش تجاری سودمند و پایدار استفاده می‌کنند. در شرایط بحران باید همواره به یاد داشته باشیم که از یک روش مناسب برای کنترل شرایط استفاده کنیم. در این شرایط بیشترین نیاز به خلاقیت وجود دارد.

دنبال چیزهای غیرعادی و غیرقابل انتظار بگردید

در تخیل کردن باید به چیزهای غیرمنتظره فکر کنید. الگوهای ذهنی ما در زمان تخیل کردن از مدل‌های ذهنی که درون ما وجود دارد بهره می‌گیرند. هنگامی که ما از مدل‌های ذهنی خود استفاده می‌کنیم، استراتژی و اقدامات مختلفی درون ذهن ما شکل می‌گیرد.

برای حل مشکلات پیچیده اتفاقاتی که افتاده را مرور کنید، به دنبال چیزهای خاص و غیرعادی بگردید و از خود بپرسید: چه چیزی در اینجا سر جای خودش نیست؟ با تفکر و بررسی یافته‌های خود می‌توانیم احتمالات و پیش‌بینی‌های جدیدی را کشف کنیم.

در شرایط فعلی می‌توانیم این سوالات را از خود بپرسیم که چرا کشورهایی مثل ژاپن، چین و کره جنوبی توانستند الگوی شیوع بیماری را این‌گونه کنترل کنند؟ یا اینکه چرا برخی از شهرها بیشتر دچار این ویروس شده‌اند؟ یا اینکه چرا روش‌های یکسان در نقاط مختلف باعث نتایج مختلفی شده است؟ یا اینکه چرا با توجه به سابقه وجود امراضی مثل سارس و ابولا ما باز هم نتوانستیم خود را برای چنین ویروسی از قبل آماده کنیم؟

بیشتر بخوانید: ۴ روش ایجاد یک تیم خلاق و پویا

آزمایش‌های روحیه‌بخش

اگرچه وجود بحران باعث می‌شود تا در زمینه تامین منابع با مشکل مواجه شویم، اما هیچ‌گاه نباید از انجام آزمایش‌های مختلف غافل شویم. سیستم‌های طبیعی که بیشترین گوناگونی را دارند توانایی بهبودپذیری بسیار زیادی هستند، این گوناگونی به خاطر امتحان کردن چیزهای جدید به شیوه‌های جدید است. ایده‌های ما تنها در زمانی مفید خواهند بود که در دنیای واقعی مورد آزمایش قرار داده شوند، که البته اغلب با نتایج غیرمنتظره‌ای مواجه می‌شویم که باعث می‌شود تا ما در ذهن خود ایده‌هایی جدید را پرورش دهیم.

برای مثال «اوله کرک کریستینسن»، خالق برند لِگو در ابتدا و به ‌صورت خانگی اقدام به ایجاد نرده‌های چوبی یا تخته‌های آهنی می‌کرده است تا اینکه در دهه 1930 و با توجه به شرایطی که به وجود می‌آید (افسردگی شدید) اقدام به آزمایش و ساخت اسباب بازی‌های جدید می‌کند. این اسباب بازی‌ها با استقبال بسیار خوبی از طرف مصرف کنندگان مواجه می‌شود. پس از اینکه اسباب بازی‌های چوبی ساخته کریستینسن با استقبال بسیار خوبی از سوی مخاطب مواجه می‌شود، او تصمیم می‌گیرد که اسباب بازی‌های خود را با ماده جدیدی امتحان کند یعنی ساخت اسباب بازی با پلاستیک. اگرچه به خاطر جنگ جهانی دوم با کمبود مواد اولیه مواجه می‌شود اما رفته‌رفته مجددا به روزهای خوبش برمی‌گردد و سود بسیار زیادی را به دست می‌آورد. در سال 1958 او محصولاتی را به وجود می‌آورد که ما آنها را امروزه با نام لگو می‌شناسیم. پس از آن دست از تولید اسباب‌‌‌بازی‌های چوبی و دیگر اسباب‌بازی‌ها برمی‌دارد و صرفا به تولید لگوهای مختلف می‌پردازد.

امیدوار بمانید

هنگامی که ما امید خود را از دست بدهیم معنی آن این است که ما از دست‌یابی به روشی که بتواند مشکلات ما را حل کند، ناامید شده‌ایم. اینکه ما چقدر بتوانیم در تخیل و ایده پردازی موفق باشیم، ارتباط مستقیمی با میزان امیدواری ما دارد. بدبین بودن به نتیجه کار می‌تواند تمام تلاش‌های ما را بیهوده کند.

به‌ عنوان یک رهبر با خود بیندیشید که برای امید بخشیدن و یا از بین بردن بدبینی در افراد تحت نظارت خود چه کارهایی انجام داده‌اید. برای اینکه بتوانیم به ثمربخش بودن تخیلات خود باور داشته باشیم، نیاز به امیدوار بودن داریم.

در تمامی بحران‌ها بذر امید وجود دارد. تمامی مشاغل اگر به قوه تخیل ایمان داشته باشند، می‌توانند هم در زمان فعلی و هم در دوران پسا کرونا به زندگی خود ادامه دهند. شاید در دوران بحران قوه تخیل یک چیز بیهوده به نظر برسد اما در حقیقت، یکی از مواردی که باعث موفقیت در آینده می‌شود همین قوه تخیل است.

منبع: hbr.org